Friday, June 19, 2009

ધારીના મોણવેલની સીમમાં એક-બે નહીં આઠ-આઠ સિંહબાળ : લોકોના ટોળેટોળાં

ગીરના જંગલમાં આ વર્ષે આસામાન્ય સંખ્યામાં બાળસિંહો જોવા મળતાં હોવાના દિવ્ય ભાસ્કરમાં પ્રસઘ્ધિ થયેલા અહેવાલને સમર્થન મળતું હોય તેમ બગસરા નજીક આવેલ ધારી તાલુકાના મોણવેલ ગામે બે સિંહણ અને એક સિંહ સાથે આઠ-આઠ બાળ સાવજોએ વસવાટ કર્યોછે.
ધારી તાલુકાના મોણવેલ ગામથી વેકરિયા ગામ તરફ જતાં રસ્તા નજીકની સીમમાં ઉગાબાપુની વાડી પાસે બે સિંહણ અને એક સાવજે છેલ્લા ઘણા સમયથી વસવાટ કર્યોહતો. આ બન્નો સિંહણોએ એ જ સ્થળે આઠ બચ્ચાને જન્મ આપ્યો હતો. અત્યારે એ બચ્ચાઓની ઉમર એક થી દોઢ માસ જેવી જણાય છે.
આ વિસ્તારના ખેડૂતોના જણાવ્યા મુજબ પહેલા દસ બચ્ચા હતા પરંતુ અત્યારે તેમાંથી બે ગાયબ છે. આ સંજોગોમાં વનખાતું તપાસ કરે અને બાળ સાવજોને રક્ષણ આપે તે જરૂરી છે. અત્યારે તો સિંહદર્શન માટે એ સ્થળે ટોળે-ટોળાં ઊમટી રહ્યા છે.

સિંહોની સેકસભૂખ વધી, સંવનનનું ઋતુચક્ર તૂટયું

આવનારો સમય ગીર અભયારણ્યમાં વસવાટ કરતા સાવજો માટે માદકતાનો માહોલ લઈને આવી રહ્યો છે. ચોમાસામાં અને ખાસ કરીને ભાદરવો માસ જંગલના રાજા માટે સંવનનનો આદર્શ સમય ગણાય છે. આ સમયે સિંહ-સિંહણને ઉન્માદ ચરમસીમા પર હોય છે. સિંહણ ગર્ભ ધારણ કરે છે અને ૨૯૯થી ૩૦૦ દિવસ પછી બચ્ચાંને જન્મ આપે છે.
પરંતુ પાછલા એક દાયકામાં ગીરનું પ્રકત્તિચક્ર ડિસ્ર્ટબ થઈ ગયું છે તેની અસર સિંહ-સિંહણ પર પણ પડી છે. હવે માત્ર ભાદરવો નહીં પણ વર્ષના ગમે તે સમયે કામૂક સિંહ-સિંહણો સંવનન કરતા નજરે પડે છે અને બચ્ચાંનો જન્મ પણ વર્ષમાં ગમે ત્યારે થાય છે. એકંદરે કહી શકાય કે ગીરના સાવજો સંવનનનાં મુદે્ કુદરતના ક્રમને ચાતરી રહ્યાં છે.
એશિયાટીક લાયનની સંવનનની ઋતુ પ્રભાવિત થઈ હોવાનું નિષ્ણાતો પણ સ્વીકારી રહ્યા છે. પાછલા વર્ષોમાં આ વિસ્તારમાં અસાધારણ વરસાદ પડયો છે. ગરમી પણ અસાધારણ પડી છે. સંરક્ષણને કારણે ગીરની ઘટતા પણ વધી છે. એક સમયે સૂકા જંગલની વાવ્યમાં આવતું ગીર હવે ભેજયુકત બન્યું છે. જંગલી વૃક્ષોમાં આવતા ફળ-ફુલનું ઋતુચક્ર પણ પ્રભાવિત થયું છે.
દરિયાઈ પાણીની ખારાશ ગીરના કાંઠા સુધી પહોંચી છે. એક દાયકામાં જંગલની બહાર નીકળી ગયેલા સાવજોએ મેદાની ઈલાકાને રહેઠાણ તરીકે સ્વીકારી લીધો છે.જંગલના રાજાએ બદલાતી પ્રકત્તિ સાથે પોતાને એડજસ્ટ કર્યા છે. પરંતુ તેનાલીધે અન્ય ઘણા પરિવર્તનનો પણ આવ્યા છે. તેમાંનું એક પરિવર્તન સાવજોના સંવનન કાળને લગતું પણ છે.
ધારીના પ્રકત્તિ નિષ્ણાત ડો. મનુભાઈ ભરાડ જણાવે છે કે, સાચી રીતે સિંહોનો આદર્શ સંવનનકાળ ૨૧ ઓગસ્ટથી ૧૯ સપ્ટેમ્બર વચ્ચે હોય છે, જે રીતે કૂતરાંઓ માટે ભાદરવો મહિનો સંવનનકાળ ગણાય છે તેવું જ સાવજનું પણ છે. આ સિવાયના સમયે પણ જો સિંહ વધુ પડતો રોમેન્ટીક હોય અને સિંહણ તૈયાર હોય તો બન્નો સંવનન કરે છે.
પરંતુ એ હકીકત છે આવું અપવાદરૂપ કિસ્સામાં બનતું હોય છે. જયારે પાછલા થોડા સમયથી સિંહ-સિંહણને મેટિંગના સમાચાર વર્ષમાં ગમે ત્યારે આવે છે. કુદરતનો ક્રમ આ વન્યપ્રાણીઓ ચાતરી રહ્યા છે. વર્ષમાં કોઈપણ સમયે સંવનની ઘટના પ્રમાણમાં વધી રહી છે. આ વાત ચોક્કસપણે અસાધારણ છે.
જંગલખાતાના એક કર્મચારીએ નામ નહીં આપવાની શરતે જણાવ્યું હતું કે, વરસાદ હોય કે, શિયાળો હોય કે ઉનાળો સિંહ-સિંહણના સંવનનના ખબર અમારી પાસે ગમે ત્યારે આવી પડે છે. જે અમારા માટે પણ નવાઈની વાત છે.
સિંહો અંગે ગીર જંગલમાં અનેક પ્રકારનું સંશોધન ચાલી રહ્યું છે પરંતુ તેના સંવનનકાળમાં થઈ રહેલા આ ફેરફાર અંગે ઉચ્ચ અધિકારીઓ પણ કયારેય ઘ્યાન આપતા નથી. ખરેખર તો દરેક સિંહનું લોકેશન કર્મચારીઓને ખબર હોય છે. તેમના સંવનનનાં સમયની વ્યવસ્થિત નોંધ થાય. બચ્ચાંના જન્મ વિગેરે બાબતોને ઘ્યાનમાં રાખી આ ફેરફાર અંગે વ્યવસ્થિત અભ્યાસની આવશ્યકતા છે.
અમરેલીના જાણીતા પર્યાવરણવિદ્ કહે છે ગ્લોબલ વોિર્મંગની અસર પ્રકત્તિ પર પડી છે. વાતાવરણ ડહોળાયું છે. તેની અસર વનરાજોની જીવનશૈલી પર પણ પડી છે. વસંતઋતુ કામ પદા કરે છે. તેથી આ સઝિનમાં પણ સિંહ-સિંહણ ઘોરામાં આવી જાય છે. પરિણામે વર્ષના ચોમાસા સવિાયના દિવસોમાં પણતેઓ સેકસ ભોગવતા નજરે પડે છે. વળી સિંહોની સંખ્યા પણ વધી હોવાથી આવુ વધારે લાગી રહ્યું છે.
અલબત્ત ગીર પૂર્વના ડીએફઓ મુનિશ્વર રાજાના મત મુજબ પ્રકત્તિના નિયમોમાં જાજા ફેરફારને અવકાશ નથી. પ્રકત્તિ તેનું કામ કરતી રહે છે. વૈજ્ઞાનિક દ્દષ્ટિકોણથી હું નહીં શકુ કે મોટાપાયે આવો કોઈ ફેરફાર થઈ રહ્યો છે.
જીવનશૈલીના ફેરફારોનો અભ્યાસ જરૂરી
ગીર નેચર યૂથ કલબના પ્રમુખ અમિત જેઠવા કહે છે ચોક્કસપણે સિંહોની જીવનશૈલીમાં આ પ્રકારનો ફેરફાર જોવા મળી રહ્યો છે. ગીરના જંગલને અનેક બાબતોએ પ્રભાવિત કર્યું છે. પ્રકત્તિનો ખો નીકળી રહ્યો છે ત્યારે પ્રકત્તિના એકભાગ સમા સાવજ તેનાથી કઈ રીતે બાકાત રહી શકે? આ દિશામાં ખરેખર તો એક અભ્યાસ શરૂ કરવાની જરૂર છે.
એક વાત ચોક્કસ છે કે, જંગલખાતાના અધિકારીઓ પ્રકત્તિના નિયમો જરૂર જાણે છે તેમાં થઈ રહેલા ફેરફારો પણ જાણે છે પરંતુ આ ફેરફારના કારણે થઈરહેલી અસરોનો અભ્યાસ કરવાની દિશામાં તે વિચારતા પણનથી. ખરેખર તો વૈજ્ઞાનિક અભિગમ સાથે અભ્યાસની જરૂરી છે.

Saturday, June 6, 2009

Maldharis back in forest ?

Maldharis back in forest ?
DNA
The forest department of the Gir, which is conserving lion habitat, has come under scanner after being accused of conniving with Maldharis.
The Maldharis, who continue to reside in the forest area despite getting land elsewhere in the government's resettlement scheme, are being encouraged by forest officials to stay rooted in the reserved forest area, claimed Anil Chudasama, who moved a petition against forest department in the high court on Thursday.
Chudasama had brought a land plot in Mendarda through registered sale deed from ancestors of one Maldhari Raja Amra Rabari. Chudasama approached the court after the forest officials stopped him from doing any activities on the plot.
"Heirs of Raja Amra who are residing at Gangajalia ness (habitat of Maldharis in forest) are occupying the forest area along with their families and cattle herd. The forest department slaps small fines on them from time to time without prosecuting them," alleged Chudasama in affidavit.
"Similarly, many other Maldharis have sold their land and stay in Gangajalia nes, Vanivav ness, Kathi Alwadi ness and Amrutwell ness," said Chudasama.
Interestingly, the forest department had also moved the high court for obtaining permission to remove Maldharis from the reserved area. The court had, however, turned down the request saying the government already had power to do so. Chudasama, however, alleged that Maldharis were staying in reserved forest area with the blessings of forest department.
According to the details furnished by the collector of Junagadh, 279 transactions have taken place over the land in eight talukas of Junagadh - 21 in Mendarda, 49 in Talala, 10 in Keshod, 103 in Mangrol, 41 in Visavadar, 11 in Manavadar, four in Malia and 40 in Una.
On the other hand, the forest department data say 300 plots have been sold to the third party in those talukas.

HC reserves order on sale of 300 Gir plots

HC reserves order on sale of 300 Gir plots
DNA
Justice MR Shah of the Gujarat high court on Friday reserved order on 300 land plots near the Gir reserve forest area.
Justice Shah had directed the local authorities to conduct a survey on Monday to find out the status of the plots owned by Anil Chudasama, who had filed a petition against the forest department.
The direction came after Chudasama countered the claim of forest department.
“According to a notification of the state government issued in 1997, the land does not fall under the jurisdiction of forest department but under the revenue department,” argued VM Trivedi, counsel for Chudasama. “The forest department therefore can’t restrain him from cultivation activity,” he added.
The high court had suggested the state government that the Junagadh collector and the chief conservator of forest shall jointly examine 588 cases of allotment of plots for resettlement of Maldharis and ascertain as to whether the said plots fell within the sanctuary forest area or revenue area.
Chudasama had bought a plot of land near Mendarada taluka from a Maldhari who was given the plot under the rehabilitation scheme by the state government in 1982. Chudasama recently approached the high court when the forest department objected to cultivation activity on the land. Meanwhile, it came to light that as many as 300 plots, which were given to Maldharis under the resettlement scheme, were bought by third parties.
The high court raised serious objection to selling of such plots and asked the Junagadh collector and the forest department to furnish details about such transfer of ownership of land.